Dzielą je dwa pokolenia: VALIE EXPORT i Natalia LL urodziły się w latach 30. XX wieku, a Diana Lelonek i Justyna Górowska pod koniec lat 80. Czas największej aktywności dwóch pierwszych artystek przypadał na okres wzmożonych ruchów społecznych i rozwoju drugiej fali feminizmu. Diana Lelonek i Justyna Górowska rozpoczęły swoją działalnośd kilka lat temu – w momencie niepokoju i niepewności wynikających z głębokiego kryzysu społecznego i ekonomicznego oraz świadomości nieodwracalnych szkód jakie człowiek wyrządził środowisku naturalnemu. Zeitgeist to nie tylko wystawa ukazująca ducha epoki poprzez twórczośd aktywnych w tym czasie artystek. Jest to również próba naszkicowania połączenia pomiędzy artystkami tworzącymi w odmiennej atmosferze, dla których kołem zamachowym były inne problemy, ale które połączyła głęboka wrażliwośd i umiejętnośd przekazania esencji współczesności poprzez aktywnośd na polu sztuki. Radykalne feministyczne akcje VALIE EXPORT oraz trudne do zaakceptowania przez odbiorców w latach 70. zdjęcia i filmy Natalii LL należą dziś do kanonu. Kanon ten wciąż jednak pozostaje żywy, a twórczośd obydwu artystek ma ogromne oddziaływanie na kolejne pokolenia artystów. Wpływ ten nie zawsze jest bezpośredni, czasem chodzi tylko o postawę – odwagę w komunikowaniu swoich poglądów, racji, sposobu widzenia rzeczywistości. Takie powinowactwo można dostrzec u dwóch młodych artystek – Diany Lelonek i Justyny Górowskiej, które odwołują się do sytuacji natury w dobie antropocenu. Nie trzeba podkreślad, że tematy te są równie aktualne jak feminizm w latach 60. i 70. Nie oznacza to również, że problemy ważne dla VALIE EXPORT i Natalia LL mamy już "przerobione i załatwione", ich twórczośd jest dla nas wciąż żywa. Wystawa dotyczy również związków pomiędzy artystkami, które chod nie są przyjaciółkami, znają się, rozumieją, wystawiają razem – działają niezależnie, ale wspólnie tworzą Zeitgeist. VALIE EXPORT i Natalia LL spotkały się kilkukrotnie pomiędzy 1975 a 1995 rokiem przy okazji wspólnych wystaw. Znajomośd tę można więc określid jako artystyczne powinowactwo – przez lata ich losy przeplatały się, znały nawzajem swoją twórczośd, były świadome swoich dokonao, a rozwój ich działalności był nieraz paralelny. Tak było w przypadku Interrupted line VALIE EXPORT z lat 1971-2 oraz Rejestracji permanentnej co 1km autostrady E22 Natalii LL z 1970 roku. Obydwie prace to filmowe zapisy drogi: u VALIE EXPORT z perspektywy wnętrza samochodu, a u Natalii LL z zdjęcia były wykonywane na zewnątrz.

Na wystawie Zeitgeist prezentujemy przede wszystkim dokumentacje performansów obu artystek. Rozpoczynamy od legendarnych już zapisów działao akcjonistów wiedeoskich i słynnej akcji VALIE EXPORT z Peterem Weiblem Aus der Mappe der Hundigkeit (Out of the Folder of Dogginess) z 1968 roku oraz TAP und TASTKINO (Dotyk i smak kina) z tego samego roku. Te dwie rejestracje przeprowadzonych w Wiedniu akcji stanowią pewną cezurę zarówno w sztuce feministycznej, jak i w performansie. Na wystawie skupiamy się na poszukiwaniach artystki dotyczących komunikacji i języka oraz jego fizycznych aspektów. Dlatego też prezentujemy dokamerowe performanse Body tape (1970) oraz Sehtext: Fingergedicht (1973), a także rejestrację performansu The voice as performance, act and body wykonanego przez artystkę w 2007 roku w ramach Biennale w Wenecji. Natalia LL już od drugiej połowy lat 60. tworzyła dokamerowe performanse będące „permanentną rejestracją“ - aktu seksualnego, drogi, czasu, czy wreszcie twarzy. Pod koniec lat 70. twórczośd artystki zmienia się, wkraczając w rejony mistyki, mitologii i kosmologii. Nadal jednak podstawowym medium jej sztuki pozostaje ciało. W drugiej połowie lat 70. performanse artystki stały się bardziej autonomiczne, często nie wykonywane bezpośrednio do obiektywu, chod świadomośd zapisu i konieczności jego dokonania była dla autorki oczywista. Pierwszym z cyklu tych seansów był zatytułowany Śnienia i został zrealizowany w 1978 roku. Akcje te przybierały różne postacie – Natalia LL spała w obecności publiczności lub tylko przed kamerą, ale również sama fotografowała śpiące osoby. Seanse te wiązały się z potrzebą dotarcia do podświadomości – artystka bardzo często tuż po przebudzeniu zapisywała swoje sny. W tym samym roku Natalia LL zrealizowała seans Punkty podparcia, w czasie którego na polanie w Pienioskim Parku Narodowym nago wykonywała rodzaj gimnastyki połączonej z choreografią. Każda z tworzonych przez nią figur odpowiadała jakiejś konstelacji, stanowiąc rodzaj pomostu pomiędzy kobietą a kosmosem. Na początku lat 80. Natalia LL kontynuowała działalnośd performerską realizując w 1981 roku Drgawki oraz Stany skupienia. W twórczości Justyny Górowskiej szczególne miejsce zajmują wątki posthumanistyczne, eksplorowane niemal od początku. FoxP2 z 2012 roku to ciekawy ze względu na swoje walory formalne i subtelną poetykę wideoperformans , w którym autorka poddaje w wątpliwośd zasadnośd przeciwstawiania sobie kategorii tego, co ludzkie i nie-ludzkie, oraz skupia się na języku jako na najmocniejszym wyrazicielu, a nawet twórcy tych kategorycznych rozgraniczeo. Górowska odtwarza tu scenę tresury słonia jedynie za pomocą wyrwanych z kontekstu brutalnych słów, wypowiadanych w nieadekwatnie łagodny, poetycki sposób. Uwaga skupiona jest nie na pozostającym w sferze domysłu zwierzęciu, lecz na człowieku, który obejmuje nad nim panowanie za pomocą i ze względu na język. Center for the Living Things Diany Lelonek jest instytutem powołanym do życia w 2016 w celu badania, kolekcjonowania i upowszechniania wiedzy o nowych formach wzajemnych zależności pomiędzy przedmiotami i organizmami nie-ludzkimi. Wszystkie okazy zgromadzone w kolekcji Centrum to porzucone przedmioty, zużyte, niepotrzebne już towary – odpady systemu nadprodukcji, które stały się środowiskami życia dla wielu organizmów. W pracy tej szczególnie istotna jest dialektyka między odpadem, porzuconym efektem ludzkiej działalności a nowym, powstającym na jego zgliszczach i pasożytującym na jego odrzuceniu życiem. Latem 2017 w momencie eskalacji konfliktu dotyczącego wycinki Puszczy Białowieskiej Diana Lelonek stworzyła również zdjęcie Gmach Ministerstwa Środowiska porośnięty przez środkowoeuropejski las mieszany. Chod jest to fikcja, fotomontaż, plasuje się on blisko założeo Center for the Living Things.

Foto: VALIE EXPORT "Adjunct Dislocations"